Адам укуктары боюнча эл аралык федерация (International Federation For Human Rights - FIDH) Чыгыш Европа жана Борбор Азиядагы 12 мүчө уюм менен бирге кыргыз-тажик чек арасындагы куралдуу кагылышууда адам укуктарын бузуу фактыларын иликтеп, мындай эскалацияны болтурбоо үчүн эл аралык коомчулукту тезинен чара көрүүгө чакырды.
Федерация кыргыз-тажик чек арасындагы соңку куралдуу жаңжалда эл аралык гуманитардык укуктун жана адам укуктарынын бузулушун иликтөө үчүн БУУнун жана Евробиримдиктин механизмдерин иштетүүгө, Кыргызстанды Эл аралык кылмыш сотунун Рим статутун ратификациялоого үндөдү.
Эл аралык уюм өз билдирүүсүндө карапайым тургундарга туш-келди күч колдонулганына тынчсызданып жатканын билдирген. Оор курал-жаракты жай тургундар жашаган аймактарга колдонуу - жарандардын өмүрүн коркунучка кептей турганын жана аларды колдонууга дүйнөдө тыюу салынарын эскерткен.
Ошону менен катар эл аралык федерация эки тарапты ок атышпоо режимин сактоого, жарандардын коопсуздугуна көңүл бурууга, жабыркагандарды гуманитардык жардам менен камсыздоого, карапайым тургундардын арасындагы жоготууларга жооптууларды иликтөөгө чакырган.
5-майда федерациянын расмий сайтында 28-апрелден 1-майга чейин кыргыз-тажик арасында болгон кагылышууда алдын ала маалыматтарга ылайык эки тараптан 50дөн ашуун адам курман болуп, 300дөн көп адам жаракат алганы, ондогон обьектилер талкаланганы жазылды.
Каза болгондордун арасында эки бала да болгону белгиленген. Уюм 4-майга карата Кыргызстандын 45 миңге чукул, ал эми Тажикстандын 15 миңдей тургуну коопсуз жайларга көчүрүлгөнүн маалымдады.
Саламаттык сактоо жана социалдык өнүктүрүү министрлиги Баткенде кыргыз-тажик чек арасындагы жаңжалда мерт болгондордун жакындарына жана жабыркагандарга бир жолку төлөнүүчү кенемте тууралуу долбоорду даярдап, коомдук талкууга чыгарды.
Ага ылайык, курман болгондордун үй-бүлөлөрүнө 1 миллион сомдон берилет. Соттук-медициналык экспертизанын корутундусу менен оор жараат алды дегендер 100 миң сомдон алат. Азыраак жараат алгандарга 50 миң, ал эми жарааты жеңилдерге 30 миң сомдон бөлүнөт.
Аркадагы өрт: аткечиликти айыптаган эл
Тажикстандын элчилигинин алдында нааразылык акциясын өткөрүштү. Алар 29-30-апрелдеги кыргыз-тажик чек арасындагы жаңжалдын кесепетинен жайкын тургундар набыт болгонун билдиришти.
Акцияга катышкандардын бири Сейитбек Усманов бул операция алдын-ала даярдалган деп белгилеп, анын жүрүшүндө оор аскердик техника колдонулганы, жайкын тургундардын мерт кетип, жабыр тартканына көңүл бурду.
Ал АКШнын Конгрессине кайрылып, бул аракеттери үчүн тажик президенти Эмомали Рахмонду жакындарына менен бирге санкция салып, “Магнитский тизмесине” киргизүүгө чакырды.
Буга чейин Германия, Италия, Швейцария, Британия, Канадада жана АКШнын бир катар шаарларында жашаган кыргызстандыктар Тажикстандын дипломатиялык мекемелеринин алдында чек арадагы окуяны айыптап, эл аралык коомчулуктун көңүлүн бурдуруу максатында акциялар өткөн.
Министрлер кабинети Баткенде президент Садыр Жапаровдун тапшырмасы менен Маргун айылынан Даркумга чейинки жолду куруу башталганын билдирди. Иш андан ары Самаркандек-Даркумге чейин уланат жана жолдун жалпы узундугу 44,1 чакырымды түзөт.
Ошондой эле 10,1 чакырымды түзгөн Кулунду-Максат-Арка автожолуна асфальт-бетон төшөө иштери башталат.
3-майда өкмөттүн токтому менен Баткендеги кыргыз-тажик чек арасындагы жаңжалда кыйраган социалдык жана чарбалык объектилерди калыбына келтирүүгө 500 миллион сом бөлүнгөн.
Буга чейин ттранспорт, архитектура, курулуш жана коммуникация министринин орун басары Нурланбек Кайынбаев коогада 3,5 миң чарчы метр жол жарактан чыкканын, бир топ жол белгилери уурдалып, бүлүндүрүлгөнүн маалымдаган.
Кайынбаевдин ырасташынча, алдын ала эсеп менен жол инфраструктурасынын чыгымы 11 миллион сомдон ашкан.
28-30-апрель күндөрү жана 1-майда кыргыз-тажик чек арасындагы куралдуу жаңжалда 36 кыргызстандык курман болуп, 190го жакыны жараат алды. Дүйшөмбү 6-майда бул жаңжалда 19 адам каза болуп, 87 киши жараат алганын расмий кабарлады.